^{کبوتران قیمتی در ماراتن هوایی}

^{کفتربازی اگرچه در ذهن مردم ما پیشینه‌ی نیکویی ندارد، این روزها اما در کسوت مسابقات جذابی که به تازگی برای کبوترهای مسابقه‌ای برگزار می‌شود چهره‌ی تازه‌ای یافته. در این گزارش به سراغ کلوپی فعالی رفته‌ایم که این سری از مسابقات را در سطح استان هرمزگان برگزار می‌کنند و مشخصا سرگرمی‌شان بسیار هم پر هزینه است.}

^{به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا) منطقه خلیج‌فارس، ساختمان چندطبقه را به قصد پشت‌بام بالا می‌رویم. نرسیده به پشت‌بام، آسانسور متوقف می‌شود. می‌فهمیم که نیم‌طبقه‌ی باقی مانده را، خودمان باید که مرحمت کنیم. اولین چیزی که روی پله‌ها، توجهمان را جلب می‌کند، کیسه‌های بزرگ دانه است که اینجا و آنجا، کنار هم تلنبار شده. نشانه‌ای آشکار از آنچه به دنبالش، به این خانه آمده‌ایم. وارد پشت‌بام که می‌شویم درست همان روبرو، قفس بزرگ را می‌بینم. قفس آشکارا بزرگتر، پیچیده‌تر، تودر‌تو تر و منظم‌تر از آن چیزی است که انتظارش را داشتم. از چندین بخش مجزا تشکیل شده و در حدود یک متر بالاتر از سطح زمین قرار دارد، مانند قفسی که در فضا معلق است.}

^{دور و برمان توی قفس‌هایی کوچکتر پر از کبوتر است. کبوترها رنگ‌های متفاوتی دارند، اما اغلب سبزی درخشان، بر زمینه‌ی خاکستری هستند. به نظرم خیلی به کفتر چاهی خودمان شبیه‌اند. هرچند می‌دانم که کبوترهای اینجا، اغلب وارداتی‌اند و ربط مستقیمی به کفتر چاهی ندارند. با کله‌های گرد و کوچک‌شان زل زده‌اند به ما. غریبه‌ایم و مشخصا دارند نسبت به ورود غریبه‌ها واکنش نشان می‌دهند. خوشبختانه بدون اینکه از شدت تعجب و هیجان فریاد بزنم، وارد قفس شده‌ام.}

^{برای دیدن کبوتران مسابقه‌ای بندرعباس به خانه«آقا مهدی»، از پرورش‌دهندگان کبوتر مسابقه‌ای آمده‌ایم. کبوترانی که شاید یکی از تازه‌ترین نژادهای مورد علاقه نزد ایرانیان باشند.}

^{خبردار شده‌ایم که اسفندماه امسال، برای اولین بار در استان هرمزگان، مسابقاتی برای کبوتران پلاکی برگزار خواهد شد. مسابقه‌ای به طول 236 کیلومتر هوایی که نقطه‌ی شروع آن از بندر آفتاب خواهد بود.}

^{زل می‌زنم به این پرندگان کوچک که دسته‌دسته، توی قفس‌های مجزا، کنار هم نشسته‌اند و واقعا دلم می‌خواهد بتوانم آن گوهر دلفریبی که عاشقان کبوتر این‌همه ازش حرف می‌زنند را در چشمان این زبان‌بسته‌ها پیدا کنم. می‌خواهم بدانم چه چیز این پرنده این‌همه خواستنی است. قدر مسلم اینکه، ظرف نیم دقیقه‌ نمی‌شود همچه گوهری را یافت.}

^{شیفتگان کبوتر در میان ایرانیان از همه نامدارترند}

^{اما تردیدی نیست که از میان تمام عاشقان پرنده، شیفتگان کبوتر در میان ایرانیان از همه نامدارتر هستند. گاهی از آنها به نیکی نام برده می‌شود، و اغلب هم به بدی. هرچند که در بدترین توصیفات و اتهاماتی که شامل حال کبوتربازان می‌شود هم، هرگز نمی‌توان منکر جایگاه ویژه کبوتر در قلب ایرانی‌ها شد. در میان ایرانیان، عشق به کبوتر، علاقه‌ی همه‌گیری است. نه سن و سال می‌شناسد و نه قومیت. نه ربطی به طبقه اجتماعی دارد و نه جنسیت. این دلبستگی است که در تمام تاریخ اجتماعی ایران حضور داشته. آنچنان دلبستگی که حتی ابداع و ساخت«کبوترخانه‌ها» را در قرن‌های پیشین، برای ایرانیان به یک ضرورت تبدیل کرد. عمارت‌هایی استوانه‌ای و منحصر به فرد، صرفا برای دردانه‌ترین پرنده اهلی نزد ایرانیان.}

^{علاوه بر گستره‌ی تاریخی، در گستره‌ی جغرافیایی ایران هم نشانه‌های واضحی از کبوتر و کبوتربازی دیده می‌شود. از مهم‌ترین این نشانه‌ها، اصطلاحات رایج در میان شهرهای مختلف ایران برای کبوتربازی است.}

^{جای پایی از میزان عشقی که در تمام نقاط ایران نسبت به این پرنده کوچک و باهوش وجود دارد. آنچنان که مردم هر نقطه‌ی ایران اصطلاحات محلی مخصوص به خود را برای این سرگرمی ساخته‌اند.}

^{کبوتربازی، ورزشی جدید}

^{هرمزگان هم، طبیعتا، از این قاعده مستثنی نیست. برای پیگیری چند و چون این علاقه به سراغ کلوپ فعالی در بندرعباس آمدیم که به تربیت و برگزاری رقابت‌هایی برای کبوتران مسابقه‌ای، یا به قول خودشان کبوتران پلاکی در استان می‌پردازند. اصرار دارند که مشغولیت‌شان به این نوع کبوتر، فقط یک سرگرمی صرف نیست، بلکه شکلی از ورزشی جدی محسوب می‌شود که در دنیا طرفداران پر و پا قرص خودش را دارد.}

^{کبوتران مسابقه‌ای، ظاهر شاخصی دارند. نژادی‌اند با سینه‌ پهن، چشمان بسیار شفاف، عضلات قوی برای شکافتن باد و بال‌های متناسب، برای طی کردن مسافت‌های طولانی دارند، باهوش اند و نژاد اصیل آنها بسیار قیمتی است.}

^{از هومن، یکی از گردانندگان سایت کلوپ کبوتران مسافتی هرمزگان، که راهنمای ما شده، درباره‌ی زمان مسابقه می‌پرسم و اینکه چرا در اسفندماه برگزار می شود. جواب می‌دهد: وضعیت کبوترهای مسابقه‌ای مانند ورزشکاران است. هوش ذاتی و استعداد طبیعی دارند، درست مثل آدمی که بدنی آماده و بنیه‌ای قوی دارد، ولی باید به درستی تمرین کند و همزمان تغذیه مناسبی هم داشته باشد
چون خودم با روند رفت و برگشت کبوتر از نقطه الف به نقطه ب آشنا نیستم و واقعا هرگز سر در نیاوردم که چطور یک کبوتر می‌تواند مبداء و مقصدش را درک کند، درباره‌ی شکل این مسابقات می‌پرسم.}

^{امیدی توضیح می‌دهد:«مقصد کبوتر، همیشه لانه‌ی خودش است، بنابراین مقصد، همواره ثابت می‌ماند. مبدا، یا جایی که کبوتر را از آن جا پر می‌دهیم، متفاوت است. این پرنده همیشه به سمت لانه پرواز می‌کند. به همین دلیل در زمان راهکشی و تمرینات باید مراقب بود که قطب‌نمای حیوان تغییر نکند.»}

^{امیدی درباره مسابقه اسفندماه می‌گوید: فعلا هشت شرکت‌کننده اعلام آمادگی کرده‌اند. این مسابقات پیش‌تر در شهرهای دیگر ایران هم برگزار شده. اصفهان، تهران و خوزستان، استان‌هایی هستند که این مسابقات را به صورت دوره‌ای برگزار کرده‌اند. اما در هرمزگان این اولین دوره مسابقات بین شهری است و مسافت در نظر گرفته شده، قبلا به رقابت گذاشته نشده بود.}

^{گرچه مشکلات تمرین در بندرعباس به دلیل گرما و شرجی هوا زیاد است، اما کبوتربازان بندرعباس مصرند تا مسابقات خودشان را داشته باشند، کبوترها در این‌جا تنها سه یا چهار ماه برای تمرین فرصت دارند، این در حالی است که در سایر شهرهای کشور این امکان تقریبا در تمام طول سال وجود دارد.}

^{درباره پلاک‌هایی که به پا دارند می‌پرسم و اینکه اصلا به چه کاری می‌آیند. می‌گوید:«این یک جور شناسنامه کوچک برای حیوان است. این پلاک‌ها فقط تا زمانی که کبوتر خیلی کوچک باشد به پای حیوان وارد می‌شود. در نتیجه این خودش سندی است بر اینکه این پرنده، دارای پیشینه ژنتیکی مشخصی است.
روی پلاکها اطلاعاتی شامل شماره اختصاصی خود کبوتر، سالی که پلاک به پای کبوتر وارد شده، نام کشوری که کبوتر در آن پلاک شده و نام اتحادیه‌ای که کبوتر در آن ثبت شده، دیده می‌شود.}

^{مطرح‌ترین کشورها در زمینه پرورش و آموزش این نژاد از کبوتر، هلند، آلمان و بلژیک هستند. کبوترهای کشورهای مطرح در این حوزه، نه تنها دارای شناسنامه‌اند، بلکه شجره‌نامه‌های قابل توجهی هم دارند.}

^{شجره‌نامه‌ها، مهم‌ترین عامل برای خرید و فروش این پرنده هستند و اهمیت ژنتیکی کبوتر را اثبات می‌کنند. کبوترهایی که دارای شجره‌ی قوی باشند در مزایده‌های جهانی، با قیمت‌های سرسام‌آوری به فروش می‌رسند.}

^{سهم ناچیز ایران از بازار سودآور پرورش کبوتر}

^{اما سهم ایران در این بازار سودآور بسیار ناچیز است. فعالان این حوزه، چند عامل را برای پیشرفت کبوترداران اروپایی یادآور می‌شوند. از مهمترین این دلایل سیستم ثبت مشخصات پرنده است. در این سیستم شناسنامه کبوتران ثبت می‌شود و این خود در مسیر تولید شجره‌نامه‌ها و ارزش‌گذاری بر روی پرنده، اهمیت بسیار زیادی دارد. دلیل دوم تخصصی‌تر‌ و علمی‌تر است. کشوهای پرورش‌دهنده‌ی این نوع از کبوتر، از علم ژنتیک، برای بهبود و اصلاح مداوم نژاد کبوترهای خود بهره می‌برند. علارغم اینکه اتحادیه‌‌ها و فدراسیون‌های‌ مخصوص به این نوع از کبوتر را، برای سازمان دادن هر چه بیشتر و حمایت همه جانبه‌ از این پرندگان باهوش تشکیل داده‌اند.}

^{در ایران هیچ کدام از این امکانات، برای پرورش‌دهندگان موجود نیست. هرچند پلاک‌گذاری و ثبت شجره‌، مدتی است مرسوم شده، اما هنوز هیچ نهاد حمایتی شبیه به فدراسیون یا حتی اتحادیه رسمی، برای این پرندگان وجود ندارد. پرورش‌دهندگان ایرانی، بنا به علاقه‌ و با هزینه‌های شخصی این مسیر را دنبال کرده‌اند. آنطور که متوجه می‌شوم، آنها از طریق ارتباط با کبوترداران کشورهای فعال در این حوزه، و همچنین کشورهای حاشیه خلیج‌فارس، اطلاعات خود را به روز می‌کنند و راجع به نیازها و الزامات نگهداری از این نوع کبوتر، مدام درحال کنکاش هستند.}

^{توی سطل‌های بزرگ آبی رنگ بیرون قفس، مخلوطی از دانه‌های مختلف را می‌بینم و به نظرم جالب می‌رسند. لای خروار خروار دانه‌یی که اصلا نمی‌دانم چی هستند، تنها دانه‌های طلایی رنگ ذرت را تشخیص می‌دهم. شبیه آدم‌های شکست خورده برای آقا مهدی که میزبان ماست و صاحب کبوترها، اعتراف می‌کنم که همیشه فکر می‌کرده‌ام غذای کبوتر ارزن و گندم است و حالا پاک گیج شده‌ام. متوجه می‌شوم غذایی که به کبوترانش می‌دهد مخلوطی از دانه‌های مختلف است.}

^{مشتی از دانه‌ها را از توی سطل بر‌میدارد و با حوصله اسم تک‌تکشان را برایم می‌گوید. ملغمه‌ای است از ذرت، غره‌ماش، چیزی به نام کسن، دونه پارس، ارزن، بذرک، تخم کتان، شاه‌دونه، نخود فرنگی، کوشه، گندم و کرو. اسم بیش از نیمی از این دانه‌ها را هرگز نشنیده‌ام. می‌گوید: تازه این مخلوطی است که در ایران تهیه می‌شود. مخلوطی که کبوترداران اروپایی برای این نژاد تهیه می‌کنند متنوع‌تر و غنی‌تر هم هست.
درباره‌ی مخارج نگهداری، تغذیه و درمان این پرنده کنجکاو می‌شوم. اینطور که به نظر می‌رسد این حیوانات کوچک زبان‌بسته، برای اینکه تبدیل به قهرمانان ماراتن هوایی بشوند، چندان هم کم‌خرج نیستند. ظهیریان در حالی که می‌خندد پاسخ می‌دهد:«راستش خرج اینها از خرج خود ما بیشتر است. باید خیلی خوب تغذیه شوند و مدام هم غذا می‌خورند».}

^{آقا مهدی ظهیریان لانه کبوتران خود را به صورت ویژه ای طراحی کرده. قفس بالاتر از سطح زمین ساخته شده تا محل ریختن فضولات حیوان، تماس مستقیمی با محیط زندگی آنها نداشته باشد میبینم که فروتنانه از داشتن چنین قفسی مفتخر هم هست. اینهمه دقت و وسواس ان هم برای کبوتر، به نظرم خیلی مسئولانه می‌رسد.}

^{پیشگیری از بیماری‌ها هم، برای کبوترداران اهمیت ویژه‌ای دارد. به خصوص آنهایی که به کار پرورش و تولید کبوتران مسابقه‌ای می‌پردازند، دغدغه‌های جدی‌تری هم دارند.قیمت بالای این کبوتر در بازارهای جهانی، عاملی برای دقت مضاعف در رابطه با سلامتی این پرنده است. به جز پیشگیری با انواع ویتامین‌ها و عناصر مفید دیگر که برای سلامت این پرنده ضروری است، این پرندگان به صورت سالانه هم، واکسیناسیون می‌شوند.}

^{از میزبان خوش‌اخلاق‌مان درباره‌ی امکانات ‌پزشکی می‌پرسم. ظهیریان در این باره می‌گوید:«متاسفانه در ایران برای درمان بیماری‌های مخصوص کبوتر، از داروهای دقیقی استفاده نمی‌شود. ما در زمان بیماری کبوترهای‌مان، از داروهای تجویز شده‌ توسط سازمان دام‌پزشکی استفاده می‌کردیم، اما در مورد تعدادی از بیماری‌های خاص این پرنده، هیچ بهبودی در وضعیت آنها مشاهده نمی‌شد. وقتی این مسئله را، با کبوترداران کشورهای دیگر مطرح کردیم ضمن اظهار شگفتی در این باره، به ما یادآور شدند که داروی تجویز شده، داروی مشترک میان همه پرندگان است و ربطی به بیماری‌های خاص این پرنده ندارد.»}

^{من که همیشه دوست داشته‌ام بدانم یک کبوترباز چطور شیفتگی خودش به کبوتر را توجیه می‌کند، از او می‌پرسم با شهرت منفی کفتربازان چطور کنار می‌آید. با خوش‌رویی اعتراف می‌کند:«این قضاوت‌ها متاسفانه هست و دلیل آن هم بیشتر به رفتار نادرست عده‌ای از کبوتربازان بر‌می‌گردد. شخصا شیفته‌ی پرندگان باهوش هستم و برای همین هم این نژاد از کبوتر را دوست دارم، اینها مثل باقی کبوترها اصطلاحا با عوض شدن بام، جلد نمی‌شوند. همیشه به خانه‌شان برمی‌گردند و کاملا صاحب خود را می‌شناسند.»}

^{کبوتربازی صرفا یک سرگرمی مردانه نیست!}

^{خیلی دوست دارم بدانم این یک تفریح صرفا مردانه است یا زن‌ها هم در آن سهم دارند. پاسخ می‌دهد:«من خانم‌هایی را در همین بندرعباس می‌شناسم که اصطلاحا کبوترباز هستند. این یک سرگرمی مردانه نیست. علاوه بر این که در مسابقات جهانی کبوتران پلاکی، اکثر شرکت‌کنندگان زن هستند و رقابت تنگاتنگی هم با دیگر شرکت‌کنندگان دارند.»}

^{کمی بعد از خانه‌ی مهدی ظهیریان راه می‌افتیم و با راهنمای‌مان، هومن امیدی به دیدن یکی دیگر از پرورش‌دهندگان کبوتر در بندرعباس می‌رویم.}

^{اولین چیزی که با رسیدن به این خانه‌، توجهم را جلب می‌کند، آسانسوری است که فاصله حیاط تا پشت‌بام را هموار کرده. نشانه‌ای از اهمیتی که پشت‌بام برای صاحب‌خانه دارد. در خانه‌ی آقای امید صفایی‌پور هستیم. به گرمی ما را می‌پذیرد و ما را با سیستم ثبتی که خودش راه‌اندازی کرده آشنا می‌کند.}

^{زونکن‌های پر و پیمانی شامل شناسنامه‌ها و شجره‌نامه‌های کبوترانش را نشان‌مان‌ می‌دهد و درباره‌ی اطلاعاتی که در آنها ذکر شده به دقت توضیح می‌دهد.}

^{به علاوه سیستم«بنزینگ»اش را که دستگاهی است، مبتکرانه، برای ثبت ورود و خروج کبوتر به درون لانه را می‌بینیم و درباره‌ی دقت کارکرد دستگاه توضیحاتی می‌شنویم. انضباطی را که در نگه‌داری از اطلاعات کبوترهایش دارد، هرگز نمی‌توانستم برای کبوتربازان تصور کنم.}

^{واقعیت اینکه قضاوت اکثر قریب به اتفاق ما ایرانی‌ها درباره‌ی کبوتربازها، ربط مستقیمی به تصویری دارد که جامعه در ذهن ما از آنها ساخته. من در مواجهه با جدیت، نظم، فداکاری و حجب کبوتربازانی که به دیدنشان رفتم، شرم‌سار از قضاوت پیشین خودم، به تصویری تازه از این شیفتگی رسیدم. اینکه بی‌شک، خوب یا بد، منفور یا جذاب، این عشقی است که از ورای زمان و جغرافیا، از ورای مرزهای زبانی، تفاوت‌های طبقاتی و فرهنگی، مانند یک واقعیت سیال، خودش را سرانده و به امروز رسانده. همچنان پر رونق است و محبوب. سیطره‌ی این عشق، از ملک‌الشعرای بهار گرفته تا شاهزادگان و میران و بزرگان سلطنتی، حتی جوان‌های علاف و شر و بی‌توجه به آسایش همسایگان، همه را در برگرفته و پیش آمده و آنچه در پس همه‌ی اینها به یادگار مانده، همان گوهری است که یک کبوترباز می‌تواند در میان نگاه کبوترش بیابد.}

^{در این میان، نوع نگهداری از کبوتران مسابقه‌ای و هدف از پرورش‌شان، بدون هیچ تردیدی شکل نوینی از کبوتربازی است. مشغولیتی که بسیار پرهزینه است، اما مانند پرندگان فانتزی، هدف از داشتن آنها فقط داشتن‌شان نیست. نگرشی رقابتی در پس این علاقه وجود دارد و کبوتری که برنده می‌شود، جذابیت یک ورزشکار را خواهد داشت، مجموعه‌ای خواهد بود ازهوش، قدرت و سلامت، و در دنیای جدید ما، که دیوانه‌ی قهرمانان و ورزشکاران خود است، چه متاعی بدیع‌تر و درخشان‌تر از این مجموعه می‌توان یافت؟}

^{شاید همین هم عاملی برای تصحیح دیدگاه ما، نسبت به کبوتربازان باشد. لااقل آنچه مسلم است این است که، کبوتربازان پلاکی، انگیزه‌های جدی و رقابتی برای فعالیت‌شان دارند، هزینه‌های سرسام‌آوری را تحمل می‌کنند و مدام در پی اصلاح وضعیت پرندگان خود هستند. بی‌شک آنها راه خود را از راه قشر عظیمی از کبوتربازان ایرانی جدا کرده و در پی اثبات جایگاه ویژه دردانه‌هایشان در قلب خود هستند.
گزارش از زهرا موثق}