سوء تغذیه چیست؟
کمبود مواد معدنی و املاح، ویتامین‌ها و عناصر طبیعی مورد نیاز بدن در اصطلاح سوء تغذیه نامیده می‌شود. این کمبود، بسته به حدود آن، در مکانیزم طبیعی بدن و بازدهی آن خلل وارد می‌کند و در درازمدت، این سیستم را از کار می‌اندازد.
بسیاری از ما بدون این‌که خود آگاه باشیم، به سوء تغذیه دچار هستیم. طی آزمایش‌های پزشکی و پس از تشخیص دقیق، پزشک با تجویز ویتامین‌ها و ارائه‌ی دستورالعمل غذایی، رژیم ما را تغییر داده تا این کمبودها طی مدت‌زمانی جبران شوند. گفتنی‌ست که با بی‌توجهی به نیازهای طبیعی بدن، در درازمدت و به‌ویژه در سنین کهولت، با عوارض جبران‌ناپذیری روبه‌رو خواهیم شد... که البته دیگر کار از کار گذشته است!
حکایت کبوتر نیز چنین است. پرندگان وحشی قادرند به‌طور غریزی، عناصر مورد نیاز خود را از محیط زیست جذب کنند. کبوتر اما به این خاطر که تحت سرپرستی انسان است، فقط به موادی دسترسی دارد که در اختیار او قرار می‌گیرد. به همین خاطر، الزام در شناخت اصولی و کاربردی ما کبوترداران از نیازمندی‌های کبوتر که همانا "علم تغذیه" است، تنها راه برکشیدن این ورزش به سطح کیفی مطلوب است.
خواص بعضی از ویتامین‌های اصلی
در این‌جا به شمه‌ای از خواص شماری از عناصر و ویتامین‌های ضروری برای کبوتر اشاره می‌کنیم و نیز نام حبوبات و دانه‌هایی را برمی‌شمریم که حاوی این ویتامین‌ها و عناصر هستند.
ویتامین D: بدون آن، جذب دو عنصر اساسی یعنی فسفر و کلسیم ناممکن است. ضمناً این ویتامین یکی از پایه‌های اصلی ساخت استخوانبندی در جوجه‌ها است. خاصیت ضد التهاب نیز دارد. منبع اصلی ویتامین D نور خورشید عالم‌تاب است و روغن ماهی.
ویتامین A: شاید یکی از مهم‌ترین ویتامین‌ها برای رشد جوجه‌ها باشد. علاوه بر این، خاصیت ضد عفونی طبیعی (عفونت‌های تک‌یاخته‌ای یا باکتریایی) و ضد کرم دارد. از منابع این ویتامین می‌شود از سویا نام برد. علاوه بر گندم، ارزن نیز به مقدار کم‌تر حاوی ویتامین A است.
نکته: مصرف بیش از حد ویتامین A باعث زدودن ویتامین‌هایی نظیر E و D3 می‌شود، بنابراین حتماً سطح مصرفی آن‌را بالانس نگه دارید.
خانواده‌ی ویتامین B (ب1، ب2، ب6، ب12): در حکم تنظیم‌کننده‌ی اسیدهای چرب و کربوهیدرات و به طور کلی متابولیزم بدن است. استفاده از این خانواده‌ی ویتامین در فصل پرش و نیز پرریزی به‌قطع الزامی است. همچنین طول عمر کبوتر را افزایش می‌دهد؛ در مقابل کمبود آن باعث پیری زودرس می‌شود.
جو منبعی مغذی برای ویتامین ب است. همچنین حاوی سطح بالایی از فسفر و پتاسیوم است. عدس نیز علاوه بر سطح بالای اسید فولیک، پتاسیم، آهن، فیبر، کربوهیدرات، فسفر و پروتئین، منبع مغزی B1 نیز به‌حساب می‌آید.
یکی از بهترین منابع خانواده‌ی ویتامین ب، تخمه‌ی آفتابگردان ریز است؛ همچین کافیشه.
ویتامین E: برای باروری چه در ماده و چه نر و نیز در ساخت سیستم عصبی و ماهیچه‌ای و کارکرد آن‌ها نقش اساسی دارد. برای همین، در موسم جوجه‌کشی بسیار لازم و کارآمد است.
بادام خردشده یا روغن بادام، دارای سطح مطلوبی از ویتامین E و نپتاسیم و فسفر است.
فندق خردشده نیز دارای مواد روغنی مفید و ویتامین E است.
تذکر: سطح ویتامین E را صرفاً بایستی در دوره‌ی جوجه‌کشی بالا برد.
ویتامین K: واسطه‌ی جذب بسیاری از پروتئین‌ها در سیستم گردش خون و استخوان‌ها است. علاوه بر این، اصل در انعقاد خون است و از خونریزی داخلی جلوگیری می‌کند. از بیماری‌های کبدی کبوتر (شایع‌ترین نوع بیماری‌ها) تا حد زیادی پیشگیری می‌کند، درست نقطه‌ی مقابل مصرف بیش از حد عنصر آهن یا آنتی‌بیوتیک که زایل‌کننده‌ی کبد است. به همین خاطر، مصرف بیش از حد آنتی‌بیوتیک قبل از هر چیز سیستم گوارشی و گردش خون کبوتر را از ویتامین کِ پاکسازی می‌کند که بسیار زیان‌آور است.
یکی از مواردی که کبوتر به خوردن مدفوع خشک‌شده‌ی خود روی می‌آورد تامین کمبود ویتامین کِ است.
در هوای گرم، نیاز به این ویتامین دوچندان می‌شود (خصوصاً در موسم پرریزی)، برای همین بایستی بعضی از سبزیجات مثل جعفری را هر ده روز یکبار در اختیار کبوتر گذاشت. نیز در دانه‌های خانواده‌ی لوبیا مثل سویا به مقدار کافی یافت می‌شود. جو نیز حاوی مقداری کم از این ویتامین است.
ویتامین C: چنانچه کبوتر "سالم" به نور مستقیم آفتاب دسترسی داشته باشد، قادر است این ویتامین را در بدن خود تولید کند، مگر این‌که کبد کبوتر بیمار باشد.
پتاسیم: درست مانند الکترولایت، گردش خون را تنظیم و فشار آن‌را کنترل می‌کند و در تعادل دستگاه عصبی و نیز تحرک و نشاط پرنده نقش دارد. از دانه‌هایی که دارای سطح مناسبی از پتاسیم هستند می‌شود از گندم نام برد. بر خلاف دیدگاه عام، گندم برای جوجه‌کشی یکی از دانه‌های پایه است و ابداً نباید از جیره‌ی غذایی جفت‌ها حذف شود.
فسفر: همانند کلسیم، سازنده‌ی استخوانبندی
پرنده و مایه‌ی استحکام آن است. برای دریافت فسفر، ذرت و گندم منابعی کامل هستند و همانطور که توضیح داده شد، همیشه باید در سبد غذایی جوجه‌کشی‌ها حضور داشته باشند.
مگنزیوم: علاوه بر حضور مفید در استخوانبندی، در عملکرد ماهیچه‌ها و سیستم عصبی پرنده نقش دارد. بادام (و روغن آن) حاوی مقدار متنابهی مگنزیوم است. همچنین ذرت و ارزن و پس از آن جو دارای میزان کافی از این عنصر حیاتی هستند.
آهن: پایه در تولید پروتئین‌ها و آنزیم‌های اصلی خون و سیستم گوارشی است. آهن را می‌شود در نخودهای کبوتر، سویا و دیگر دانه‌های خانواده‌ی لوبیا و نیز عدس یافت. ضمناً صدف خردشده حاوی مقادیر متنابهی آهن است. دانه‌ی گندم و از میان سبزیجات جعفری دارای آهن فراوان است.
اسید فولیک: و همچنین آهن برای تخم‌سازی پرنده بسیار مهم هستند. سویا منبع اصلی اسید فولیک است.
فیبر: گذشته از خواص متفاوت غذایی، پاک‌کننده‌ی طبیعی دستگاه گوارش است. جو و عدس (خصوصاً عدس قهوه‌ای) دارای سطح بالایی از فیبر هستند.
کلسیم: اساس در استخوانبندی، غضروف و پر پرنده است. منابع طبیعی دریافت آن گندم،Flax، Oats، تخمه آفتابگردان، کافیشه، گردو و پوسته‌ی صدف هستند.
دیگر مراقبت‌ها و تمهیدات دوران پرریزی
در باب مراقبت‌های ویژه‌ی دوره‌ی پرریزی به تفصیل در جُستار "چگونگی رفتار با کبوتران در دوره‌ی پرریزی (لک)" سخن گفتیم. اینک جا دارد برای خوانندگان پی‌گیر این سرا، برنامه‌ی روزانه‌ای ترتیب دهیم که رعایت آن تضمینی است برای طی‌کردن بدون نقص این دوران. در این برنامه، به آن‌چه که بایستی در هر روز مشخص در اختیار کبوتران خود بگذارید اشاره خواهیم کرد. این ده روز سه بار در مدت‌زمان یک‌ماه تکرار می‌شود.
با تشکر از سایت باشگاه ایران irpipa.ir