چگونگی رفتار با کبوتران در دوره‌ی پرریزی (لک)
به قلم: مجید ز.
پیشگفتار
در کبوترداری مدرن مسیر زندگی یکساله‌ی کبوتر به بخش‌های مختلف تقسیم‌بندی می‌شود، همانند جوجه‌کشی، رفتار با جفت‌ها قبل و بعد از جوجه‌کشی، رفتار با جوجه‌ها، تمرینات، پرریزی و الخ. یک کبوتردار با استانداردهای جهانی موظف است نحوه‌ی رفتار با هر یک از این بخش‌ها را به‌طور زیربنایی و علمی بداند و از موارد پایه و نیز ریزه‌کاری‌های هر بخش شناختی کافی داشته باشد. تنها از راه کسب معلومات هم‌طراز با استانداردهای جهانی است که می‌شود کبوترانی تندرست و با کیفیت تولید کرد و نسل آن‌ها را بهینه ساخت.
پرریزی نیز یکی از بخش‌های عمده در زندگی سالیانه‌ی کبوتر است که از اهمیتی بیش از آن‌چه عامه باور دارد برخوردار است. واقعیت این است که شناخت کافی از پرریزی و نحوه‌ی صحیح و علمی رفتار با کبوتر در این مرحله، پرنده را برای فصل جوجه‌کشی و پرش بیمه می‌کند. در مقابل، ضعف معلومات و بی‌توجهی به این مرحله می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری به سلامت جسمی و روانی کبوتر وارد آورد.
پرریزی (لک) چیست؟
پرریزی در کبوتر یا به‌اصطلاح "توی لک رفتن" یکی از مراحل طبیعی و تکاملی زندگی کبوتر است که همه‌ساله در آغاز فصل گرما (حدوداً اواخر خرداد ماه یا اوایل تیر، بسته به گرمای محل) و با تغییرات هورمونی در پرنده به آرامی آغاز می‌شود و و در مردادماه شدت گرفته و تا انتهای مرداد و گاه شهریور ادامه پیدا می‌کند. توی لک رفتن نه‌تنها پرهای نو و با کیفیت را جایگزین پرهای کهنه می‌کند، بلکه نشانی از دگردیسی درونی در پرنده است، همچون پلی که پرنده را از یک مرحله به مرحله‌ی دیگر زندگی و سن‌گیری هدایت می‌کند.
برخلاف خرافات رایج که پرریختن کبوتر را نمی‌پسندیدند یا گاه علامت بیماری می‌دانستند و با استفاده از انواع داروها و این اواخر حتا استفاده از مشتقات استروید (ماده‌ی مخدر دوپینگ) سعی در کندکردن یا حتا جلوگیری از توی لک رفتن کبوتر داشتند، پرریزی نه‌تنها نشاندهنده‌ی ضعف یا کسالت در کبوتر نیست، بلکه خود نشانی از سلامت کامل پرنده است. به همین خاطر، اگر کبوتری توی لک نرفت یا پرریزی‌اش با کندی انجام شد، بایستی به سلامت آن شک کرد.
وضعیت روحی و جسمی کبوتر
دوران پرریزی یکی از پراسترس‌ترین بخش‌های زندگی کبوتر است. از لحاظ روانی، کبوتر در هنگام پرریزی به‌شدت تحت فشار است و توی خود می‌رود و از فعالیت بدنی آن به حد چشمگیری کاسته می‌شود. در این زمان، حجم عمده‌ی نیروی بدنی کبوتر صرف ساخت پرهای جدید می‌شود. از این رو، نه تنها بدن کبوتر ضعیف می‌شود، بلکه سیستم ایمنی پرنده نیز دچار ضعف جدی خواهد شد و طبعاً پرنده از هر زمان دیگر در مقابل بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر خواهد بود.
در برخورد با هنگامه‌ی پرریزی کبوتر، وظیفه‌ی کبوتردار این است که شرایطی فراهم آورد که:
یک: از بیماری‌ها پیشگیری شود
دو: قوای بدنی کبوتر نزول نکند و در سطح متعادل بماند
سه: سیستم ایمنی تقویت شود
چهار: جنس پرهای نو از مرغوبیت کافی برخوردار باشد
تغذیه‌ی صحیح و بهداشت کبوتر
لازم است توجه داشت که تغذیه و بهداشت کبوتر در هنگام پرریزی، مثل هر بخش دیگری از زندگی کبوتر راهکارهای خاص به خودش را دارد که به شرح آن می‌پردازیم.
قبل از هر چیز، لازم است بدانیم با رو به ضعف رفتن بدن پرنده، امکان تکثیر سریع و رشد انگل‌هایی مثل "کرم مویی"یا "کرم حلقوی" و امثالهم افزایش می‌یابد، بنابراین، در همان آغاز فصل پرریزی باید یکبار به‌وسیله‌ی داروهایی نظیر Vermisol یا Levamisol یا Avioworm بدن کبوتر را از انگل‌ها پاکیزه ساخت. توجه شود که استفاده از داروهای ضد انگل در اواسط مرحله‌ی پرریزی نه‌تنها باعث ضعف قوای بدنی در کبوتر می‌شود، بلکه به مرغوبیت پرها نیز آسیب جدی وارد می‌آورد.
قبل از پرریزی، به‌خاطر گرمای هوا و شایع‌بودن عفونت‌های تک‌یاخته‌ای مثل کنکر، لازم است دو تا سه روز کبوتران را به وسیله‌ی محلول داروهای خانواده‌ی میدازول از عفونت‌های احتمالی پاک کرد.
با چک کردن گلوی کبوتران و با مشاهده‌ی چرک یا بیرون‌زدن جناق سینه بد نیست سه روز نیز آن‌ها را تحتسلام داکسی‌ساکلین بگیریم (یک قاشق چایی‌خوری در یک لیتر آب) تا عفونت‌های دستگاه تنفسی زدوده شود.
توضیح: همانگونه که خاطرنشان شد، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد انگل داخلی در میانه‌ی مرحله‌ی پرریزی اکیداً ممنوع است، زیرا هم سیستم ایمنی کبوتر را ضعیف می‌کند که خود جاده‌صاف‌کن ابتلا به بیماری است، و هم به کیفیت پرهای جدید صدمه می‌زند.
به خاطر سطح بالای استرس، کبوتران را در زمان پرریزی به هیچ وجه جفت نکنید، زیرا جفت‌شدن خود عاملی استرس‌زا است و وضع روانی و به تبع آن جسمی کبوتر را به‌مراتب وخیم‌تر می‌کند.
از آغاز مرحله‌ی پرریزی تا میانه‌ی راه (اواسط مردادماه) جو را به جیره‌ی غذایی کبوتران اضافه کنید
(تا سطح بیست درصد) تا علاوه بر رساندن ویتامین‌های خانواده‌ی ب که برای کیفیت و قوام‌یافتن پرها و نیز سلامت جسمی پرنده بسیار مهم هستند، به پرریزی نیز سرعت بخشد.
توضیح: کبوتر چون چندان علاقه‌ای به مزه‌ی جو ندارد، در هنگام دان‌دهی بایستی نخست جو را به پرنده داد و پس از این‌که کامل برداشت، دانه‌های دیگر را در اختیارش گذاشت.
از آنجا که می‌دانیم ماده‌ی اصلی ساخت پرها نوعی پروتئین به نام "کراتین" است و کبوتر انرژی ذخیره در بدن خود را صرف ساخت پرها می‌کند، از اواسط تیرماه تا پایان پرریزی، مقدار پروتئین جیره‌ی غذایی را به سطح بیست‌وپنج تا سی‌درصد افزایش دهید (انواع نخودهای کبوتر، قرماش، سویا تفت داده شده و الخ.). ضمناً بایستی ذرت ریز را به حد ده درصد (به‌خاصر اسیدهای چرب و امگا 6) به سبد غذایی اضافه کرد.
استفاده از دانه‌هایی با سطح چربی بالا حاوی "اسیدهای چرب غیر اشباع" مثل کافیشه و سویا برای قوام‌بخشیدن به جنس پرها مفید است. تخم کتان و تخم کلزا نیز منابعی مغذی حاوی اسیدهای چرب ضروری هستند که به سبد غذایی بایستی اضافه شوند.
بایستی هفته‌ای دوبار به کبوتران مولتی‌ویتامین (کمک به قوای بدنی و تسهیل در امر پرریزی) محلول داد و هفته‌ای یکبار پروبیوتیک (برای بهبود بخشیدن به دستگاه گوارش و نیز بالابردن سطح ایمنی بدن). نیز هفته‌ای یکبار از الکترولایت استفاده کرد تا نمک‌های از دست رفته‌ی کبوتران در فصل گرم سال جایگزین شود.
مواد آلی و معدنی حاوی انواع مینرال‌ها و نمک‌های لازم مثل خاک رس کبوتر و آجرهای مخصوص، نمک یددار، صدف خردشده، ماسه دریایی، گرانیت پودرشده، ذغال طبی و امثالهم را در چند جای مختلف در گنجه قرار دهید تا در دسترس همه‌ی کبوتران باشد. هنگام پرریزی درست مثل جوجه‌کشی، نیاز بدنی کبوتر به مینرال دوچندان می‌شود.
از ید مایع (هفته‌ای یکبار محلول در آب کبوتر) غافل نشوید که برای کیفیت‌بخشیدن به جنس پرهای جدید بسیار مفید است. همچنین نیاز جدی بدن کبوتر به ید (نمک) را تامین می‌کند.
در این هنگام کبوتر به خوردن سبزی‌جات نیز علاقه نشان می‌دهد. بهترین انتخاب پیازچه و ساقه‌ی سبز سیر است که باید کاملاً خرد کرد و هفته‌ای یکبار در اختیار پرنده گذاشت. پیاز و سیر خاصیت پاک‌کنندگی و آنتی‌بیوتیک "طبیعی" دارند که برای پاکسازی درون سیستم گوارشی پرنده مفید هستند.
توضیح: توجه شود که استفاده‌ی بیش از حد از سبزی‌جات باعث ترشیدگی چینه‌دان می‌شود.
دانه‌ی پرنده را هفته‌ای یکبار با مقداری کم از روغن نعناع و روغن اکالیپتوس آغشته نمایید تا علاوه بر کمک به سیستم گوارشی، از عودکردن زرداب در گرمای شدید نیز جلوگیری کند.
گنجه‌ها را در این زمان بیش از همیشه نظافت کنید. با جاروبرقی صنعتی هر روز گرد سفید و پرهای پخش در گنجه‌ها و اطراف را جمع‌آوری کنید تا تجمع آن‌ها باعث بیماری‌های تنفسی برای کبوتران یا خودتان (خصوصاً آلرژی) نشود. نظافت و خشکی گنجه‌ها بهترین وسیله برای پیشگیری از هر گونه بیماری است.
ضمناً لازم است که گنجه‌ها را برعلیه انگل‌های جلدی و مگس‌ها و باکتری‌ها ضد عفونی کرد، زیرا انگل‌های جلدی مخرب جدی پرهای خیس و نو هستند و به سلامت پرهای در حال رشد صدماتی جبران‌ناپذیر وارد میکنند. در آب آبتنی کبوترها مقداری داروهای ضد انگل اضافه کنید تا همیشه بدن کبوتر از کنه و شپشک و امثالهم پاکیزه باشد.
پرهای کبوتران را هر دو هفته یکبار از انگل‌های جلدی بزدایید. این کار را می‌شود با پودرهای ضد انگل مخصوص پرنده مثل "درای کیل" یا "داستینگ پاودر" یا داروهای محلول در آب انجام داد. ضمناً آبتنی در اوایل دوران پرریزی باعث سرعت‌بخشیدن به پرریزی و کم‌کردن سطح استرس در پرنده می‌شود. پرهای اصلی مثل تیزه‌ها که به نیمه‌ی رشد رسیدند، آبتنی‌دادن دیگر جایز نیست، زیرا ممکن است پرها را خون بیاندازد.
و در آخر، لابد خود بهترین می‌دانید که کبوتری که توی لک است را نباید پراند!
امیدواریم با بکاربستن نکاتی که در متن برشمرده شد، کبوتران‌تان یک دوره‌ی موفقیت‌آمیز پرریزی را طی کنند.
با تشکر