کبوترها اساسا از حس بویاییشان برای جهتیابی و هدایت مسیر استفاده میکنند. کبوترهای جوان یاد میگیرند بوها و رایحههایی که توسط باد به داخل لانهشان میآید از یکدیگر تشخیص و تمیز داده و از آنها برای یافتن راه خانه از راههای ناشناخته استفاده کنند. مطالعات صورت گرفته توسط دانشمندان پرندهشناس انستیتو ماکس پلانک به همراه آنا گالیاردو از دانشگاه پیزای ایتالیا و تیمی از محققان دانشگاه Trient نشان میدهد کبوترهایی که سوراخ سمت راست بینیشان مسدود باشد جهتیابی ضعیفتری خواهند داشت.
این یافته حاکی از آن است که نیمکره سمت راست مغز جایی که اطلاعات مربوط به بویایی پردازش میشوند اهمیت اساسی در جهتیابی و هدایت مسیر کبوترهای خانگی دارد.
قرنهاست که توانایی شگرف کبوترها در یافتن مسیر برای برگشت به خانه توسط انسان شناخته شده است.
طبق گفته دانشمندان این پرندگان از حس بویایی ممتازی برخوردارند. به علاوه ظرفیت تشخیص بوهای مختلف به آنها کمک میکند تا نوعی نقشه بویایی از محیط اطرافشان در ذهن ترسیم کنند، اگر چه به نظر میرسد کبوترها نمیتوانند با هر دو سوراخ بینیشان شبیه به هم استشمام کنند. کبوترها مانند انسان بوها را از طریق سوراخ راست بینیشان راحتتر و بهتر تشخیص میدهند.
برای درک این موضوع که اگر سوراخ راست بینی کبوترها مسدود شود چه تاثیری بر جهتیابی آنها میگذارد محققان 31 کبوتر را مورد مطالعه قرار دادند. دانشمندان یک قطعه کوچک لاستیکی را در سوراخ سمت چپ بینی تعدادی از کبوترها و در گروه باقیمانده در سوراخ سمت راست بینیشان قرار دادند. تمامی کبوترها در اطراف دانشگاه پیزا لانه داشتند. پس از نصب یک دستگاه GPS روی پشت کبوترها به روستایی در فاصله 42 کیلومتری لانههایشان منتقل شده و در آنجا رها شدند.
کبوترهایی که سوراخ چپ بینیشان مسدود شده بود بهتر مسیر بازگشت به خانه را پیدا کردند. ضمن این که در طول سفر توقف کمتری داشتند. این در حالی بود که مسیر بازگشت کبوترهایی که سوراخ راست بینیشان مسدود شده بود پیچیدهتر و سختتر بود.
اطلاعات به دست آمده توسط GPS نصب شده روی بدن کبوترها نشان میداد کبوترهایی که قادر به تنفس از طریق سوراخ راست بینیشان نیستند مسیر پیچیدهتری را طی میکنند و در این مسیر بیشتر توقف میکنند. همچنین هنگام توقف زمان بیشتری را در جستجوی اطراف و کاوشکردن مسیر بعدی هستند.
دانشمندان بر این باورند که به دلیل عدم توانایی استفاده از حس بویایی این پرندگان نیاز به جمعآوری اطلاعات بیشتری دارند و ناچارا بیشتر نیاز به توقف و کاوش در محیط اطراف دارند. این نهتنها نشاندهنده این است که عدم تقارن در دریافت و پردازش بو توسط سوراخهای سمت راست و چپ سیستم بویایی موثر است بلکه نشان میدهد مجرای راست بینی کبوتر نقش مهمی در پردازش اطلاعات مربوط به بویایی در نیمکره سمت چپ که مناسب هدایت و جهتیابی است، دارد.
این که پردازش اطلاعات مربوط به چنین دریافتی چگونه بوده و چرا این پردازش نامتقارن است سوالی است که تاکنون محققان جوابی برای آن نیافتهاند.
جهت یابی از طریق مغناطیس زمین
به گزارش رویترز، پژوهشگران آلمانی برای اولین بار نشان دادند یاختههای عصبی در چشم که نسبت به جهتیابی مغناطیسی حساس هستند از طریق یک مسیر مغزی مخصوص به ناحیه جلویی مغز که مسئول بینایی است مرتبط میشود.
دانشمندان سالها پیش در مطالعات رفتاری ثابت کردند پرندگان از یک قطب نما مغناطیسی داخلی برای پیمودن سفرهای سالیانه حماسی خود بهره میگیرند. اما نحوه عملکرد این سامانه تاکنون ناشناخته مانده بود. در تحقیقات جدید دومینیک هایرز و همکارانش از دانشگاه اولدنبرگ در آلمان سازوکار این سامانه را در سطح آناتومی عصبی بررسی کردند که مشخص شد راز این توانایی در چشم پرندگان نهفته است.
مولکولهای حساس به مغناطیس در چشم که cryptochromesنامیده میشوند ظاهرا گیرندههای نوری را بسته به جهتیابی میدان مغناطیسی تحریک میکنند . این امر بیانگر آن است که پرندگان مهاجر میدان مغناطیسی را به شکل الگوی دیداری درک میکنند. احتمالا این الگو به صورت سایه یا نقطه نوری در دید طبیعی پرنده قرار میگیرد. ین یافتهها براساس مطالعات آزمایشگاهی بر روی یک گونه پرنده مهاجر موسوم به سسک باغی است. در این مطالعه سسک باغی آلمانی و روسی به اسارت گرفته شد و الگوهای عصبی آنها بررسی شد که در این بررسی ارتباط مستقیم عملکردی بین سلولهای شبکیه و ناحیه جلویی مغز بدست آمد. سسک باغی که تعداد آنها در سراسر جهان ۱۰میلیون قطعه برآورد میشود در شمال اروپا زادو ولد میکند و زمستان را در آفریقا به سر میآورد ، کبوتر هم از این قاعده مستثنی نیست و به همین طریق جهت یابی می کند. ولی باز هم قدرت جهت یابی به ذات و ژنهای کنترل کننده حواس آن وابسته می باشد.
علت ناتوانی انسان از درك میدان مغناطیسی زمین
مگسها با پروتئین موجود در شبکیه چشم انسان قادر به درک و حس میدان مغناطیسی زمین هستند . پرندگان مهاجر، زنبورهای عسل و لاکپشتهای دریایی هنگام سفرهای طولانی مدت خود در فصل مهاجرت قادر به درک میدان مغناطیسی زمین هستند. اما انسانها قادر به درک آن نیستند نتایج مطالعات جدید دانشمندان آمریکایی نشان میدهد یک نوع پروتئین که در شبکیه چشم انسان وجود دارد، هنگامی که در چشم یک مگس کوچک کاشته شود، قدرت درک میدان مغناطیسی را به او میبخشد . بر اساس گزارش نیوساینتیست، نوعی پروتئین حساس به نور به نام کریپتوکروم به مگسها و پرندگان کمک میکند تا میدان مغناطیسی زمین را حس کنند. آزمایش نسخه انسانی این پروتئین با نام hCRY2 که در شبکیه چشم یافت میشود، روی مگسها نتیجه مثبتی در پی داشت . مگسها با پروتئین حساس به نور انسانی نیز، قادر به درک میدان مغناطیسی زمین بودندگمان میرود که انسانها قادر به فعال کردن این پروتئین در چشم و درک میدان مغناطیسی زمین نیستند.